Joachim Pastorius

Nauka i edukacja

Joachim Pastorius de Hirtenberg, znany również pod różnymi innymi formami swojego nazwiska, takimi jak Joachim Hirthenius, Joachim ab Hirtenberg, Joachim ab Hirtemberg oraz Joachimus Pastorius, urodził się 20 września 1611 roku w Głogowie. Jego kariera była niezwykle zróżnicowana i pełna osiągnięć, co czyni go jednym z ważniejszych postaci w historii Polski.

Pastorius był polskim nadwornym historykiem królów, a w szczególności zajmował się historią panowania Władysława IV oraz Jana Kazimierza. Jego wiedza i umiejętności pisarskie doprowadziły go również do pełnienia funkcji lekarza oraz członka wspólnoty braci polskich. Z czasem przeszedł nawiązał do duchownych i został kanonikiem warmińskim.

W ramach swojej kariery, Joachim Pastorius pełnił także zaszczytną rolę sekretarza królewskiego oraz protonotariusza apostolskiego, a jego wkład w historię i literaturę polską obejmował także pracę jako historiograf i poeta. Interesującym aspektem jego działalności była rola, jaką odegrał jako sekretarz poselstwa polskiego w trakcie negocjacji pokojowych w Oliwie, co podkreśla jego znaczenie w historii politycznej Polski XVII wieku.

Życiorys

Joachim Pastorius był interesującą postacią, synem kaznodziei ewangelickiego. W młodym wieku rozpoczął pracę w dziedzinie edukacji, zajmując się wychowaniem synów polskiej szlachty, głównie tych wyznania kalwińskiego oraz braci polskich. Jego edukacja miała miejsce w zachodniej Europie, gdzie koncentrował się na studiach medycznych, a jednocześnie utrzymywał się jako guwerner młodych Polaków z rodzin protestanckich.

Podczas swoich podróży, szczególnie pod wpływem Marcina Ruara, Joachim stał się unitarianinem w 1632 roku. Jego druga podróż miała miejsce w 1636 roku, gdy pełnił rolę wychowawcy Piotra Sieniuty. Pierwsze chwile w Holandii spędził w Lejdzie, lecz szybko przeniósł się do Orleanu, Londynu oraz Oksfordu, by ostatecznie w 1639 roku dotrzeć do Paryża. W tym czasie zbliżył się do takich osobistości jak Hugo Grotius oraz wielu renomowanych przedstawicieli francuskiej kultury.

W 1641 roku, Pastorius wydał w Lejdzie podręcznik do historii Polski zatytułowany Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova, który zyskał znaczenie edukacyjne, a jego treści były polecane jeszcze przez Stanisława Konarskiego w XVIII wieku. Po powrocie do kraju osiadł na Wołyniu, gdzie działał jako lekarz przyboczny rodziny Sieniutów, biorąc aktywny udział w życiu religijnym społeczności braci polskich.

Joachim Pastorius brał także udział w licznych misjach dyplomatycznych, za co został nobilitowany przez cesarza Ferdynanda III. Po wybuchu powstania Chmielnickiego udał się do Gdańska. Wkrótce ożenił się z córką zamożnego kupca z Poznania. W latach 1652-1654 pełnił funkcję dyrektora Gimnazjum Akademickiego w Elblągu, a rada miejska powierzyła mu również stanowisko lekarza miejskiego. W latach 1655-1667 uczył historii w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, a przez pewien czas nosił tytuł brandenburskiego nadwornego historiografa.

Pastorius uczestniczył w układach pokojowych w Oliwie w 1660 roku, a na dworze Jana Kazimierza był nadwornym historiografem oraz sekretarzem królewskim. W 1662 roku uzyskał polski indygenat. W swoim życiu kilka razy zmieniał wyznanie – rozpoczął jako ewangelik, następnie był socynianinem, a później kalwinem. Z pewnym sentymentem powrócił do luteraństwa, jednak po tragicznej śmierci żony w 1658 roku przeszedł na katolicyzm i siedem lat później przyjął święcenia kapłańskie.

Dzięki silnemu poparciu dworu królewskiego, Joachim uzyskał wiele duchownych godności: był proboszczem kaplicy królewskiej w Gdańsku, prepozytem u św. Wojciecha oraz od 1678 roku generalnym oficjałem i wikariuszem generalnym na Pomorze Gdańskie. Wkrótce zaś obdarzono go godnością protonotariusza apostolskiego oraz kanonika kapitulnego w Chełmnie, Warszawie i Wrocławiu.

Joachim Pastorius zmarł 26 grudnia 1681 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się w katedrze we Fromborku. Aby uhonorować jego pamięć, jednej z ulic w gdańskiej dzielnicy Przeróbka nadano jego imię.

Twórczość

Łącznie z wymienionym podręcznikiem, autor pozostawił po sobie ponad 250 różnych publikacji. Dokumenty te obejmują wiele dziedzin i tematów, co świadczy o jego kreatywności oraz znajomości szerokiego zakresu wiedzy.

Ważniejsze dzieła

Wśród najbardziej znaczących prac znajdują się:

  • Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova, Lejda 1641, drukarnia F. Heger; kolejne wydania w Lejdzie 1642, Gdańsku (1651?), Amsterdamie 1664 oraz Gdańsku-Frankfurcie 1679, w tym z wierszem łacińskim Aegis Palladia… – pierwszy podręcznik do nauki historii Polski,
  • Bellum scythico cosacicum, seu de coniuratione Tartarorum, Cosacorum ey plebis Russicae contra Regnum Poloniae (historie związane z powstaniem Chmielnickiego), Gdańsk 1652, drukarnia J. Förster; następne wydania obejmują powiększone wersje pod tytułami Historiae Polonae pars prior (Gdańsk 1680) oraz Historiae Polonae plenioris partes duae (Gdańsk 1685),
  • Palestra mobilium seu Consilium de generosorum adolescentum educatione… conscriptum, Elbląg 1654, drukarnia A. Corellius; następne wydania w Frankfurcie n. Menem w 1678,
  • Aegis Palladia…, Gdańsk 1676, drukarnia S. Reiniger; kolejne wydania w Toruniu (?); zawiera wiersz łaciński w dziele Florus polonicus…, Gdańsk-Frankfurt 1679 stron 823-851, dedykowany Janowi III Sobieskiemu,
  • Historiae Polonae pars prior de Vladislai IV Regis extremis, secutoq; inde interregno, et Joannis Casimiri Electione ac Coronatione (1680),
  • Wiersze łacińskie w zbiorze: J. T. Trembeckiego Wirydarz poetycki, tom 1, wyd. A. Brückner, Lwów 1910, strony 262-273,
  • De dignitate historiae,
  • Wiele dzieł w rękopisach znajdujących się w: Bibliotece Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat. Q. XVII, 84; Archiwum Kapitulnym we Fromborku, nr 18; British Museum Sloane 1381 k. 46-62; zrównując to z pracą J. Korzeniowskiego „Zapiski z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu i innych bibliotek petersburskich”, Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, tom 11, 1910, nr 246.

Listy i materiały

Wielu interesujących informacji dostarczają również listy i materiały:

  • Listy do Vechnera, napisany pod koniec października 1634; list do Jana Husvedela, datowany z Lubeki 24 grudnia 1634(?); list do Arnolda Backhusiusa, datowany z Gröningen 13 lutego 1636; publikowane przez J. Domańskiego oraz L. Szczuckiego w „Miscellanea arianica”, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, tom 6 (1960); rękopis w Bibliotece Ukraińskiej AN, Lwów nr I 5995,
  • Listy z lat 1658–1660, 1670 i 1672, które znajdują się w archiwach Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat. Q. XVII, 84,
  • Annotatio circa statum suum Joachimi Pastorii cantoris canonici varmiensis circa annum 1680 (autobiografia), wyd. A. Birsch-Hirschfeld „Autobiografia J. Pastoriusa”, Reformacja w Polsce 1937/1939, s. 473-477,
  • Testament, datowany na 10 listopada 1681, rękopis znajdujący się w Archiwum Kapitulnym we Fromborku, nr 14.

Przypisy

  1. W mowie wydanej drukiem z tej okazji tytułował siebie medicus et historicus regius (Karolina Targosz Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi 1646–1667: z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych 1975, s. 75).
  2. Historia dyplomacji polskiej, t. II: 1572-1795, pod redakcją Zbigniewa Wójcika, Warszawa 1982, s. 267-268.
  3. Indygenat Urodzonego Pastorego ab Hirtenberg, Volumina Legum t. 4 s. 408, f. 868n. Równocześnie indygenat otrzymał inny królewski sekretarz Hieronim Pinocci (tamże).
  4. Na rozpoczęcie rokowań wygłosił kazanie, wydane w druku pod tytułem Aurora pacis (Jutrzenka pokoju), Ludwik Kubala, Wojny duńskie i pokój oliwski 1657–1660 (szkiców historycznych seria VI) Lwów 1922, s. 274 i 493, tekst w: Acta pacis Olivensis inedita T. 1. In quo Ioachimi Pastorii ab Hirtenberg aurora pacis diarium pacificationis e bibliotheca Zalusciana nunc primum prolatum Oliva pacis continentur Wrocław 1763, s. 3-45.
  5. a b c KazimierzK. Kubik KazimierzK., LechL. Mokrzycki LechL., Trzy wieki nauki gdańskiej, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, s. 52.

Oceń: Joachim Pastorius

★★★★★
Średnia ocena:4.64 Liczba ocen:13