Wilhelm Kube

---

Młodość i początek kariery politycznej

Wilhelm Kube miał swoje pierwsze kroki na arenie edukacyjnej w szkole podstawowej oraz gimnazjum humanistycznym w Berlinie. W okresie 1908–1912 podjął studia z zakresu historii i nauki o państwie na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie był współzałożycielem Niemieckiego Narodowego Związku Studentów w 1909 roku, a od 1911 stał na jego czołowej pozycji.

W tym samym czasie Kube redagował też publikację skierowaną do studentów, noszącą nazwę „Deutschvolkische Hochschullblatter”. W 1911 roku podjął decyzję o przystąpieniu do Niemieckiej Partii Socjalnej, a rok później, w 1912, objął stanowisko redaktora pisma „Mecklenburgische Warte”, które ukazywało się w Wismarze.

W 1913 roku Kube zmienił przynależność polityczną, dołączając do Niemieckiej Partii Konserwatywnej, której był sekretarzem okręgowym we Wrocławiu (Breslau) aż do 1919 roku. W tym czasie jednocześnie pełnił rolę redaktora „Schleschische Morgenzeitung” oraz współpracował z redakcją pisma „Schlesische Boten”.

W 1917 roku został powołany do Landsturmu, jednak po zaledwie trzech tygodniach został zwolniony na skutek interwencji swojej partii. Po zakończeniu I wojny światowej i klęsce Niemiec w 1918 roku Kube ponownie zmienił swoje barwy polityczne, współuczestnicząc w formowaniu Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej w 1919 roku.

Wkrótce potem objął funkcję sekretarza generalnego w okręgowej organizacji tej partii na Śląsku (Schlesien) oraz w Berlinie w 1920 roku. W latach 1922-1923 Kube pełnił także rolę radnego miejskiego w Berlinie. Rok 1923 przyniósł mu kolejną zmianę przynależności politycznej; opuścił Niemiecką Narodową Partię Ludową i wraz z członkami zdelegalizowanej NSDAP współtworzył Narodowo-Socjalistyczną Partię Wolności.

Jako członek tej nowo powstałej partii, w 1924 roku zdobył mandat poselski w Reichstagu, gdzie opowiadał się za legalizacją NSDAP. Od 1925 roku Kube był również redaktorem pisma „Der Markische Adler”, gdzie zaczęto propagować idee i hasła głoszone przez NSDAP.

Działalność w szeregach NSDAP

Wilhelm Kube, człowiek o złożonej biografii, zdecydował się na przystąpienie do NSDAP 1 grudnia 1927 roku. Już wkrótce po swoim wejściu do partii, zdobył uznanie ze strony Adolfa Hitlera, który mianował go gauleiterem Marchii Wschodniej (Ostmark). Efektem jego intensywnej działalności politycznej było znaczne zwiększenie liczby członków NSDAP w regionie, która osiągnęła około 80 tysięcy w roku 1933.

W maju 1928 roku Kube został wybrany posłem krajowym do pruskiego Landtagu, gdzie na polecenie Hitlera objął kierownictwo frakcji narodowo-socjalistycznej, składającej się z zaledwie sześciu posłów. Jego praca przyczyniła się do umocnienia pozycji NSDAP w Prusach, a jednym z jego kluczowych osiągnięć było zdjęcie zakazu publicznych wystąpień Adolfa Hitlera na tym terenie, co przyczyniło się do zyskania dużego szacunku u lidera partii.

Po wyborczym sukcesie NSDAP w 1933 roku, Kube został mianowany na stanowisko nadprezydenta Berlina i Brandenburgii 25 marca tego samego roku. Zaledwie kilka miesięcy później, 1 czerwca, objął funkcję gauleitera Okręgu Kurmark, nowo utworzonego z terenów Ostmark i Brandenburgii. W latach 1933-1936 ponownie zasiadał w Reichstagu i pełnił równocześnie funkcję pruskiego radcy państwowego. Był również członkiem Akademii Prawa Niemieckiego oraz rzeczoznawcą zajmującym się wczesną historią Niemiec, a także podejmował się działalności publicystycznej i literackiej.

Jednakże, w kwietniu 1936 roku, jego kariera mogła się zakończyć w wyniku anonimowego listu, w którym oskarżał naczelnego sędziego NSDAP, Waltera Bucha, oskarżając go o prześladowanie Żydów i wskazując na semickie pochodzenie jego żony. Oskarżenia te uderzały także w Martina Bormanna, zięcia Bucha. Sprawą zainteresowało się Gestapo, które zidentyfikowało Kubego jako autora listu, w efekcie czego został zmuszony do rezygnacji z pełnionych funkcji w partii i administracji. Mimo to, na polecenie Hitlera, pozostał członkiem Reichstagu oraz NSDAP, a także zatrzymał symboliczny tytuł gauleitera.

Gauleiter Okręgu Generalnego „Białoruś”

Początkowy okres

Po pięcioletniej przerwie w aktywności politycznej, sytuacja zmieniła się w czerwcu 1941 roku, kiedy to Niemcy zaatakowały ZSRR. Adolf Hitler początkowo planował powołanie Wilhelma Kubego na stanowisko gauleitera Moskwy, jednak po nieudanej ofensywie Niemców w kierunku tej stolicy, zdecydował się na jego nominację na czoło Okręgu Generalnego „Białoruś” (Weißruthenien). W związku z przewidywaniami o poważnych kłopotach w tym regionie, Kube otrzymał większe uprawnienia niż komisarze generalni w krajach bałtyckich, do których Białoruś także należała jako część Komisariatu Rzeszy „Ostland”. Silna pozycja Kubego u Hitlera umożliwiła mu interpretację interesów Niemiec na Białorusi, co szybko doprowadziło do napięć z innymi hitlerowskimi oficjelami.

W. Kube, prowadząc politykę mającą na celu pozyskanie białoruskiej ludności, kładł nacisk na rozwój nacjonalizmu białoruskiego, traktując go jako najskuteczniejszą obronę przed wpływami sowieckimi. Uważał, że między interesami zarówno sowieckimi, jak i narodowymi Białorusinów istnieje naturalny konflikt, którego celem powinna być budowa własnej państwowości. Jego podejście do spraw białoruskich różniło się znacznie od polityki Ericha Kocha na Ukrainie.

W pierwszych miesiącach swoich rządów, W. Kube szczególną uwagę poświęcił ożywieniu kultury białoruskiej. Już 10 września 1941 roku wprowadził przepisy szkolne, które zobowiązały do nauki wszystkie dzieci w wieku 7-14 lat, z wyjątkiem Żydów. Administracji terenowej nakazano uruchomienie szkół podstawowych, kładąc nacisk na nauczanie w duchu hitlerowskim. W Mińsku powstał wyspecjalizowany komisariat oraz białoruskie inspektoraty szkolne. W styczniu 1942 roku uruchomiono lokalny periodyk „Białoruskaja Szkoła”, skierowany do nauczycieli i uczniów. Dnia 22 września 1941 roku w Mińsku ogłoszono odezwę „Do mieszkańców Białorusi!” z obietnicami odbudowy po zniszczeniach wojennych, dobrobytu i lepszej przyszłości w ramach nowego europejskiego ładu pod przewodnictwem III Rzeszy, co wykraczało poza powszechnie stosowane hasła o wyzwoleniu.

Jednak obietnice W. Kubego były w oczywistej sprzeczności z brutalnymi działaniami Wehrmachtu i SS, które dopuszczały się morderstw i rabunków. Takie działania podważały jego politykę pozyskiwania białoruskiej społeczności i prowadziły do konfliktów z wojskowymi i policyjnymi strukturami. Kube, starając się ograniczyć eksterminację Żydów, robił to nie tylko z powodów ekonomicznych, ale z pewnością również z osobistych przekonań, co doprowadziło do napięć z Reichsführerem Heinrichem Himmlerem. Jego zdolność do pozyskiwania Białorusinów była ograniczona także przez obecność Polaków w administracji regionalnej, co skutkowało brakiem białoruskich kadr.

Popieranie białoruskich dążeń narodowych

W tak skomplikowanej sytuacji Kube postanowił stworzyć centralny organ administracyjny na Białorusi. Wzmocnił swoją koncepcję brakiem istotnych zastrzeżeń ze strony Alfreda Rosenberga, Ministra Rzeszy do spraw Okupowanych Terytoriów Wschodnich. Na początku września 1941 roku utworzył tzw. Nebenbureau, które było jego lokalnym odpowiednikiem generalnego komisariatu, a na jego czoło postawił Radosława Ostrowskiego. Już w październiku zdymisjonował go z powodu oskarżeń o komunistyczne sympatie oraz współpracę z władzami polskimi.

22 października Kube oraz I. Jermaczenka ogłosili utworzenie Białoruskiej Samopomocy Ludowej, która miała zająć się opieką nad lokalną ludnością w zakresie zdrowia i warunków życia. W początkach 1942 roku Kube zainicjował reformę rolną, która miała na celu aktywizację białoruskich chłopów. Kołchozy na wschodniej Białorusi zostały rozparcelowane, a grunty oraz inwentarz przekazane rodzinom rolniczym w ramach spółdzielni.

W. Kube rozpoczął również proces białorutenizacji życia kościelnego, dążąc do założenia Białoruskiego Autokefalicznego Narodowego Kościoła Prawosławnego oraz ograniczenia rosyjskich wpływów. Zalegalizowano również działalność białoruskiego egzarchatu kościoła greckokatolickiego. Kube wspierał też inicjatywy mające na celu białorutenizację kościoła rzymskokatolickiego.

Jednakże Kube borykał się z opozycją ze strony A. Rosenberga wobec utworzenia białoruskiego organu samorządowego w Mińsku. Zrozumiał, że bez tego nie będzie mógł prowadzić swojej polityki ustępliwej wobec Białorusinów, traktujących te kwestie jako podważenie białoruskiej tożsamości w oczach III Rzeszy. Kube próbował wyważyć tę sytuację swoją inicjatywą, uzyskując sporą swobodę działania. Ostatecznie w ramach administracji do jego sukcesów doszło do wprowadzenia struktury mieszanej, w której łączono niemieckie kierownictwo z białoruskim aparatem wykonawczym.

Konflikt z aparatem wojskowo-policyjnym

Na granicy 1942 i 1943 roku w Okręgu Generalnym „Białoruś” zaczęła narastać dwuwładza, gdzie cywilny aparat na czele z Kubem prowadził politykę pro-białoruska, w obliczu brutalnych działań ze strony policji oraz SS w walce z partyzantką. Zarzuty między obydwoma organami były coraz powszechniejsze. W styczniu 1943 roku powstał projekt zlikwidowania cywilnej administracji na Białorusi, przez co Kube musiał energicznie bronić swojej pozycji. Na początku lutego wysłał list do Alfreda Rosenberga, w którym przytoczył argumenty odnośnie do niekorzystnych skutków takiego rozwiązania.

W połowie maja ten pomysł został ostatecznie wycofany, co było dużym sukcesem Kubego i dowodem jego silnej pozycji wśród hitlerowskich dostojników. Starał się także podważyć próby Himmlera oraz Ericha von dem Bacha-Zelewskiego ogłaszania Białorusi jako obszaru wojny partyzanckiej. Niekorzystnie dla Kubego, zaczęły się działania mające na celu polityczną dyskredytację jego konsekwentnej pro-białoruskiej polityki. Wysoki dowódca SS i Policji Kurt von Gottberg z początku 1943 roku zainicjował atak na działalność Białoruskiej Samopomocy Ludowej oraz jej przewodniczącego, co doprowadziło do aktywności SD w Mińsku w celu jej rozpracowania. Jednakże, Kube postawił opór wobec tych zarzutów, co pozwoliło mu na uratowanie pozycji, ale równocześnie doprowadziło do zniszczenia jego sieci wpływów politycznych.

Kontynuowanie kursu probiałoruskiego

Pomimo tych trudności, W. Kube nie zrezygnował z dalszego kontynuowania swojej polityki. Zaczął przedstawiać koncepcję o nordyckim pochodzeniu narodu białoruskiego, chcąc w ten sposób przeciwdziałać teoriom H. Himmlera o niższości rasowej Słowian i przekonać władze do przychylności w stosunku do Białorusinów. Mimo nacisków ze strony centralnych władz oraz rozwoju partyzantki, W. Kube w I połowie 1943 roku wdrożył szereg reform mających na celu uzyskanie białoruskiej społeczności.

W marcu 1943 roku wprowadził rozporządzenie dotyczące komasacji gruntów. Z kolei A. Rosenberg 3 czerwca 1943 roku podpisał dekret dotyczący prywatyzacji ziemi na wschodniej Białorusi. W Mohylewie otwarto Instytut Medyczny, kierowany przez białoruskiego naukowca. Na 22 czerwca Kube doprowadził do zainicjowania Związku Młodzieży Białoruskiej, który szybko powiększył swoją działalność na wschodniej Białorusi, stając się istotną platformą dla białoruskiej tożsamości. W tym samym czasie powstało Białoruskie Towarzystwo Naukowe w Mińsku.

Kube kontynuował również starania w kierunku powołania białoruskiego organu samorządowego, mimo że trudności narastały. 27 czerwca we współpracy z innymi podmiotami w Mińsku powołał Białoruską Radę Zaufania, zdobywając akceptację ze strony Rosenberga. Jednakże konflikty z aparatem policyjnym pozostały nierozwiązane, co wpłynęło na jego dalszą działalność. W إثر tego Kube podjął kroki w celu pozyskania dokładnych informacji na temat działań pacyfikacyjnych policji, co przyczyniło się do oskarżeń pod adresem tego ostatniego.

Zamach

Niestety, dalsza działalność Wilhelma Kubego została tragicznie przerwana wskutek zamachu bombowego, który miał miejsce w nocy z 21 na 22 września 1943 roku. Ustalono, że zorganizowały go dwie białoruskie kobiety z ruchu oporu: Helena Mazanik oraz Maria Osipowa. Obie zdołały uciec do partyzantów i wydaje się, iż mogły być wykorzystywane przez SS w celu pozbycia się Kubego. W wyniku tego wydarzenia jego ciało zostało przewiezione do Berlina i pochowane z honorami. Adolf Hitler złożył na jego grobie wieniec, a Himmler zauważył, że zgon Kubego z pewnością uchronił go przed wysłaniem do obozu koncentracyjnego. Ericha von dem Bacha-Zelewskiego stał na czołowej pozycji w behawioryzmie oraz pacyfikacji terenów zamieszkałych przez Białorusinów, co mogło mieć wpływ na ostatnie dni Kubego.

Podsumowanie

Ocena działań Wilhelma Kubego, który sprawował funkcję gauleitera Okręgu Generalnego „Białoruś”, pozostaje kwestią złożoną i wieloznaczną. Był on najważniejszym przedstawicielem hitlerowskiego reżimu okupacyjnego na Białorusi, co w kontekście jego działań nie budzi wątpliwości, biorąc pod uwagę zbrodniczy charakter tego reżimu.

Na podstawie dekretu wydanego przez Hitlera w dniu 17 lipca 1941 roku, Wilhelm Kube formalnie podlegał wyższemu dowódcy SS i policji w Mińsku. Osoba ta była odpowiedzialna za wszystkie działania związane z brutalnymi pacyfikacjami oraz akcjami policyjnymi w regionie. Warto zauważyć, że z tego dekretu wynikało, iż jedynie Reichsführer SS mógł wydawać polecenia dowódcom SS i policji, co w dużym stopniu ograniczało wpływ administracji cywilnej na te zbrodnicze działania.

Jednakże Kube w pewnym sensie dostrzegał znaczenie i wspierał białoruski ruch narodowy. Uważał go za realną przeciwwagę dla wpływów emitujących od sowieckich partyzantów. W dłuższym okresie wiązało się to nawet z planami utworzenia niezależnego państwa białoruskiego, które miałoby funkcjonować pod protekcją Rzeszy.

---

Oceń: Wilhelm Kube

---