Teatr im. Andreasa Gryphiusa w Głogowie

---

Historia

Budowa i działalność

W drugiej połowie XVIII wieku na Śląsku zrodziła się koncepcja tworzenia odrębnych obiektów, które miałyby służyć jako przestrzeń do organizowania przedstawień teatralnych. W miastach tamtego okresu zaczęły powstawać towarzystwa propagujące kulturę teatralną, określane mianem Theaterbetrieb, które wspierały budowę lub adaptację sal przeznaczonych na inscenizacje teatralne oraz koncerty. Również dyrektorzy wędrownych trup teatralnych pragnęli zrezygnować z działalności objazdowej, a tam, gdzie to możliwe, wystawiać przedstawienia w jednej lokalizacji.

W Głogowie wówczas nie istniały odpowiednie pomieszczenia do organizacji wydarzeń teatralnych. Większość przedstawień odbywała się w sali redutowej, mieszczącej się w budynku, który zbudowano w latach 1774–1775 na miejscu zniszczonych ław miejskich. Możliwości techniczne tej sali były jednak ograniczone. Na początku 1798 roku do Głogowa przybył dyrektor teatralny Johann Faller, który chciał uzyskać specjalną koncesję na występy oraz zrealizować projekt stworzenia stałej sceny w mieście. Regularnie wystawiane w sali redutowej przedstawienia wymagały znacznie większej przestrzeni. Planowana przebudowa miejskiego magazynu soli wiązała się z ogromnymi kosztami, co skłoniło do poszukiwania alternatyw.

Pod koniec listopada 1798 roku, Christian Valentin Schultze, szef departamentu budownictwa w głogowskiej Kamerze Wojenno-Dominialnej, zaproponował nadbudowanie piętra nad salą redutową, które mogłoby pełnić rolę pomieszczenia teatralnego. Schultze argumentował, że w związku z niebezpieczeństwem zawalenia się dachu dalsze inwestycje będą nieuniknione, co czyniło to przedsięwzięcie ekonomicznie uzasadnionym. W liście z 11 stycznia 1799 roku zaprezentował projekt oraz kosztorys budowy, w którym zawarł rozbudowę niskiego piętra, budowę nowych kanałów kominowych, jak również wzmocnienie fasady budynku. Koszt całego przedsięwzięcia oszacowano na 2000 talarów.

Plany Schultzego zyskały aprobatę Kamerze Wojenno-Dominialnej, która natychmiastowo zadeklarowała gotowość do wsparcia projektu. Prace budowlane ruszyły w kwietniu 1799 roku, a kierownictwo nad nimi objął osobiście Schultze. Już w grudniu tego samego roku przebudowa została pomyślnie zakończona, mimo że całkowity koszt prac znacznie przekroczył początkowe szacunki.

Na początku XIX wieku Głogów stał się drugim miastem na Śląsku, obok Wrocławia, które posiadało własny teatr. Występy odbywały się zazwyczaj w sezonach zimowych i był to teatr wielofunkcyjny, prezentujący różnorodne gatunki sztuk jednocześnie. Przez lata 1798 do 1933 teatr dysponował stałym zespołem operowym oraz teatralnym, a od lat 20. XIX wieku gościł także zewnętrzne trupy teatralne. W 1870 roku szczególnie zyskał na znaczeniu zespół operowy i operetkowy, a także odbywały się tam występy baletowe, w tym koncert pianisty Ferenca Liszta w marcu 1843 roku. Parter budynku pełnił funkcję handlową, w tym jako miejsce sprzedaży mięsa.

Pierwotna sala teatralna była niska i duszna. W 1839 roku wprowadzono zmiany, likwidując strop między piętrami i tworząc loggię oraz amfiteatr. Dzięki temu przestrzeń uległa znacznemu powiększeniu, a obiekt został przemianowany na teatr miejski. W 1859 roku zmieniono lokalizację schodów, przenosząc je na zewnątrz budynku.

Na początku lat 60. XIX wieku poeta Karl Eduard von Holtei zaproponował, aby w Głogowie powstał pomnik Andreasa Gryphiusa. W 1861 roku wygłosił wykład na temat sztuki „Die geliebte Dornrose” (pol. „Ukochany kolec róży”), z którego dochody miały służyć jako fundusz budowy monumentu. Dwa lata później magistrat i towarzystwo naukowe z Głogowa postanowiły zrealizować projekt popiersia Gryphiusa, które miało stanąć nad głównym wejściem do teatru miejskiego. Uroczyste odsłonięcie tego popiersia odbyło się 16 lipca 1864 roku, w rocznicę śmierci poety, w wykonaniu rzeźbiarza Michaelisa z Wrocławia.

Rok 1867 przyniósł instalację gazowego oświetlenia w teatrze, zastępując lampy naftowe, a w latach 1926–1928 przeprowadzono gruntowną przebudowę wnętrza, podczas której zlikwidowano schody na zewnątrz i w miejsce loggii powstał żelbetowy balkon oraz scena obrotowa. Po tych zmianach budynek mógł pomieścić 453 widzów.

Zniszczenie, plany odbudowy i odbudowa

Teatr w Głogowie działał nieprzerwanie do końca II wojny światowej, a ostatnie przedstawienie miało miejsce w grudniu 1944 roku. Budynek zniszczony został w wyniku radzieckiej ofensywy na miasto, podobnie jak reszta Głogowa.

W 1959 roku pojawiła się pierwsza koncepcja odbudowy gmachu, w której zakładano utworzenie kina na 300 miejsc oraz sceny teatralnej. Niestety, projekt nie przeszedł do realizacji i zamiast tego budynek został odgruzowany, a pomieszczenia parterowe przekształcone w garaże. W 1976 roku pojawił się nowy pomysł dotyczący odbudowy teatru oraz sąsiadującego ratusza, który miał być połączony z budynkiem teatru szklanym łącznikiem, przekształcając całość w „Dom Młodego Górnika”. Plan ten również nie przeszedł realizacji z powodu szacunkowych kosztów sięgających 170 milionów złotych. W 1988 roku sformułowano kolejny plan odbudowy, w koncepcji której znajdowały się „Dom Hutnika”, sala teatralna, oraz siedziba Naczelnej Organizacji Technicznej, jednak i tym razem projekt nie doczekał się realizacji.

W 1991 roku temat odbudowy teatru wrócił na wokandę dzięki powołaniu przez radę miejską Fundacji Odbudowy Teatru im. Andreasa Gryphiusa. W 1994 roku fundacja ogłosiła konkurs na projekt odbudowy, który wygrała Pracownia Konserwacji Zabytków „Architektura-Rzeźba-Sztukaterie” z Wrocławia. Jednak zwycięski projekt, mimo że został wyłoniony, nie doczekał się realizacji, a przez następne lata budynek przeszedł jedynie sporadyczne prace zabezpieczające. W 1999 roku z okazji 200-lecia oddania teatru do użytku zorganizowano różnorodne wydarzenia, a wśród nich sesję rady miejskiej dotyczącą historii teatru na Śląsku oraz publikację książki o dziejach teatr w Głogowie wydaną przez Towarzystwo Ziemi Głogowskiej.

W 2014 roku miasto ogłosiło konkurs na przygotowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznych dla odbudowy i rozbudowy dawnego Teatru Miejskiego oraz zagospodarowania Rynku na Starym Mieście w Głogowie. Do terminu składania projektów wpłynęło 17 propozycji, które najczęściej przewidywały rekonstrukcję zewnętrznych form budynku oraz budowę nowoczesnego obiektu w jego sąsiedztwie. Według wyników konkursu z 5 września 2014 roku, wyróżniono pięć projektów, a cztery z nich otrzymały dodatkowe nagrody pieniężne. Pomimo nominacji, żaden z projektów nie przeszedł w fazę realizacji.

Władze miasta postanowiły w końcu przygotować własny projekt, który zakładał odbudowę teatru im. Andreasa Gryphiusa do stanu sprzed II wojny światowej, z przeznaczeniem na siedzibę Miejskiego Ośrodka Kultury, która miałaby organizować koncerty, spektakle i konferencje. 14 lipca 2017 roku prezydent Głogowa Rafael Rokaszewicz podpisał umowę na realizację odbudowy teatru. Z budżetu miasta przeznaczono na ten cel 15 milionów złotych, a dodatkowe 5 milionów uzyskano z funduszy unijnych. Podczas prac budowlanych zadbano o restaurację i konserwację istniejących detali architektonicznych, rekonstrukcję nieistniejących elementów oraz tynków na elewacji budynku. 9 września 2019 roku zamontowano nad wejściem kopię popiersia Andreasa Gryphiusa, a koszt jego wykonania wyniósł 50 tysięcy złotych. 21 listopada 2019 roku odbyło się otwarcie odbudowanego teatru, które zainaugurowano premierową sztuką „Piast” według tekstu gryfianina Andreasa Gryphiusa, w adaptacji wybitej przez Roberta Czechowskiego, a w roli głównej wystąpił Jan Peszek, wspierany przez aktorów Lubuskiego Teatru oraz amatorskiego teatru Jednego Mostu. Wstępne wyliczenia wskazywały, że roczne koszty utrzymania nowo odbudowanego budynku wyniosą około 900 tysięcy złotych, z dofinansowaniem dla Miejskiego Ośrodka Kultury wynoszącym około 600 tysięcy złotych.

Architektura

„Teatr im. Andreasa Gryphiusa to imponujący obiekt, zaprojektowany na planie prostokąta o wymiarach 50 × 12,5 m. Jego zewnętrzne fasady utrzymane są w eleganckim stylu klasycystycznym, co dodaje mu wyjątkowego charakteru. Frontowa fasada wschodnia zachwyca swoją różnorodnością kolorystyczną, gdzie cokół przybrał barwę czerwieni, a kondygnacje piętrowe przedstawiają harmonijne zestawienie szaro-żółtego i brązowego odcienia.

Nie sposób nie zauważyć wyrazistego akcentu, jakim jest centralny ryzalit, którego płaszczyzna zdominowana jest przez monumentalną niszę z sklepieniem konchowym. To zachwycające wnętrze zdobią karminowe dekoracje typu kasetonowego ze złoconymi rozetami, co czyni to miejsce jeszcze bardziej stylowym.

Wewnątrz tej niszy umieszczone są dwie kolumny doryckie, które dźwigają eleganckie belkowanie, na którym z dumą stoi ważące 400 kg popiersie Andreasa Gryphiusa. Pod belkowaniem widnieje napis wykonany ze złotych liter: Gryphius 1616–1664, co oddaje hołd temu wybitnemu twórcy.

Pod belkowaniem, w obszarze niszy, można dostrzec szeroki na 5 m pas fryzu postaciowego, na którym znajdują się wyobrażenia antycznych, alegorycznych scen, celebrujących radość z uprawiania rozmaitych sztuk. Ten detal nie tylko wzbogaca estetykę budynku, ale również podkreśla jego artystyczne przeznaczenie. Dodatkowo, w osi ryzalitu środkowego na elewacji zachodniej, umieszczono skarpy, które wzmacniają konstrukcję tego wspaniałego budynku.

---

Oceń: Teatr im. Andreasa Gryphiusa w Głogowie

---